Neden bazı makineler diğerlerinden daha gürültülü? Serbest dönmeye bırakıldığında bir bisiklet supabı neden dönerek aşağı iner? Belirli hızlarda bir otomobilin direksiyonu niye titreşim yapar? Neredeyse her gün etkisi bakımından gereken önemin verilmediği bir olguyla karşılaşıyoruz: Balanssızlık.

Balanssızlık kavramı “denge”, “ağırlık” terimlerinden türemiştir. Bir terazinin her iki yanına eşit ağırlıklar konulduğunda bu terazide denge (balans) vardır. Benzer şekilde bir rotorda, dönen ekseniyle ilgili olarak kütle dağılımı da değerlendirilebilir. Kütle ağırlığının dengesizliği balanssızlık olarak tanımlanır. Rotasyon sırasında bu hız arttıkça giderek güçlenen ve rahatsız eden merkezkaç kuvvetlerine, titreşimler ve gürültülere neden olur.

Ömür
Yatak, salıncak, gövde ve temeller balanssızlık sonucu ortaya çıkan titreşimler nedeniyle yıpranabilirler ve daha yüksek aşınmaya maruz kalabilir. Balansı ayarlanmamış parçalara sahip ürünler genellikle daha kısa bir ömre sahiptir.

Güvenlik
Titreşimler sonucunda vidalı veya klemensli bağlantılarda tutunma oranı azalabilmekte ve parçaların gevşemesine kadar varabilmektedir. Titreşim elektrikli şalterleri bozar, kablolar bağlantı yerlerinden kopabilir. Balanssızlık bir makinenin çalışma güvenliğini hatırı sayılır oranda düşürebilir – İnsan ve makine için tehlike.

Kalite
Dengesiz çalışan bir elektrikli cihazın hassas bir şekilde kullanılması mümkün olmaz. Kullanıcı daha çok emek harcayacak ve daha çabuk yorulacaktır. Takım tezgahlarında da titreşimler imalat sonucunu büyük ölçüde etkilemektedir. Bir taşlama veya yüksek devirli ahşap işleme makinesi, mil ve takımlar doğru balans ayarına sahip olmadığında düzgün çalışmaz ve daha fazla ıskarta üretir.

Rekabet Gücü
Dengeli, az gürültülü çalışma her zaman kalitenin değerlendirilmesinde de göz önünde bulundurulur ve bu sayede titreşimler bir ürünün rekabet gücünü büyük ölçüde kısıtlayabilir. Aşırı şekilde titreşim yapan bir ev aleti, gürültülü bir otomobil, piyasada tutunamayacak ürünlerdir.

Balanssızlık sonucu ortaya çıkan kuvvetler, rahatsız edici titreşimler ve gürültüler balans ayarı yapılarak ortadan kaldırılır.
Bu sırada bir rotorun kütle dağılımı, yataklarında daha küçük merkezkaç kuvvetleri etki edecek şekilde iyileştirilir. Balans ayarı yapılırken ayrıca balanssızlık türü de göz önünde bulundurulmalıdır.

Balans Türleri
Balanssızlık etkisine göre farklı türlere ayrılır. Dengeleme düzlemlerinin konumunu ve balans ayar toleransının seçimini bir rotorun yapısı ve görevinin yanında balanssızlık türü de etkiler. En önemli balanssızlık türleri: